Franciszek Mączyński

---

Życiorys

Franciszek Mączyński rozpoczął swoją edukację w 1888 roku, wybierając Wyższą Szkołę Przemysłową, pod opieką Sławomira Odrzywolskiego. Jego nauka trwała do 1892 roku, a następnie przez dwa lata, od 1892 do 1894, oraz w kolejnym okresie, od 1895 do 1896, pracował w pracowni swojego mistrza. W latach 1897–1899 Mączyński współpracował z Tadeuszem Stryjeńskim, z którym kontynuował współpracę także w późniejszych latach.

Na przełomie lat 1897 i 1898 artysta udał się do Wiednia, gdzie zapoznał się z dorobkiem Otto Wagnera. Świadectwem tego pobytu są liczne rysunki, które znajdują się jego szkicowniku. W 1899 roku Mączyński przez jeden semestr studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Paryżu. Dodatkowo odbył szereg podróży, zwiedzając inne kraje europejskie, co wzbogaciło jego doświadczenie artystyczne.

W latach 1902–1904 kontynuował swoją edukację w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie uczył się pod okiem Konstantego Laszczki. W ciągu swojego życia był aktywnym członkiem wielu towarzystw artystycznych, w tym Stowarzyszenia Architektów RP oraz Towarzystwa „Polska Sztuka Stosowana” (założonego w 1902 roku). Należał także do Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa oraz Warsztatów Krakowskich (w latach 1919–1926).

Franciszek Mączyński zmarł 28 kwietnia 1947 roku w Krakowie. Został pochowany na Cmentarzu Salwatorskim, w sektorze SC7-10-46. Jego wkład w polską sztukę i architekturę pozostaje nieoceniony, a jego dzieła do dziś wzbudzają uznanie wśród miłośników sztuki.

Działalność architektoniczna przed I wojną światową

Franciszek Mączyński w swoich projektach architektonicznych sprzed wybuchu I wojny światowej, ukazał unikalny styl, łączący różnorodne wpływy. W jego twórczości można dostrzec elementy historyzmu, Art Nouveau, a także ideę szczerości materiałowej (Materialgerechtigkeit) i malowniczość. Jego prace będą także częściowo inspirowane secesją wiedeńską oraz architekturą autorstwa Hendrika Petrusa Berlage.

Oto niektóre z najważniejszych realizacji, które powstały w tym okresie:

• Gmach Powiatowej Kasy Oszczędności Powiatu Krakowskiego w Krakowie (1897–1899, wspólnie z Tadeuszem Stryjeńskim),
• Pałac Sztuki w Krakowie (1898–1901) – secesyjny budynek, inspirowany pierwszymi projektami Pawilonu Secesji z 1897 roku; stanowi połączenie klasycznej sylwetki z wiedeńską ornamentyką, w tym motywami wawrzynu i masek,
• Przebudowa gmachu Starego Teatru w Krakowie (1903–1906, w kooperacji z Tadeuszem Stryjeńskim),
• Dom Pod Globusem (1904–1905, z Tadeuszem Stryjeńskim), ulokowany na rogu ulic Długiej i Basztowej, dostosowany do dawnej krakowskiej architektury, z analogiami do giełdy w Amsterdamie,
• Pawilon Bazar Polski w Zakopanem (1908–1910) – z elementami prac Otto Wagnera, m.in. w pylonowej formie narożników, oraz cechami rodzimymi w architekturze,
• Willa doktora Różyckiego w Zakopanem (1909) – w stylu zakopiańskim,
• Budynek dawnej Lecznicy Związkowej w Krakowie przy ulicy Garncarskiej, obecnie Centrum Onkologii (1910, z rozbudową w latach 1929–30),
• Projekty domów robotniczych na wystawie Architektury i Wnętrz w Otoczeniu Ogrodowym w Krakowie w 1912 roku – w stylu neowernakularnym, z fasadami przypominającymi osiągnięcia Hendrika Petrusa Berlage,
• Dom Vlastimila Hofmana w Krakowie (1921) – ostatnia powojenna realizacja, odzwierciedlająca wcześniej wypracowaną stylistykę.

W zakresie budynków sakralnych można wyróżnić:

• Kościół w Siedlcach (1901),
• Kościół i klasztor Karmelitanek Bosych w Krakowie (1903–1905, projekt z Tadeuszem Stryjeńskim),
• Kaplica zamkowa w Żywcu (1905, współpraca z Tadeuszem Stryjeńskim),
• Kościół w Grębowie (około 1906, z Tadeuszem Stryjeńskim),
• Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Krakowie (1907–1921) – budowla z elementami modernistycznymi i eklektycznymi, z masywnym portalem w wieży oraz odnoszącymi się do romanizmu kamiennymi apsydami. Przy kościele znajduje się pomnik autorstwa Xawerego Dunikowskiego z roku 1912, przedstawiający Franciszka Mączyńskiego,
• Katedra ormiańska we Lwowie (1908-1910),
• Kościół w Białce Tatrzańskiej (1910),
• Kościół w Poroninie (1917–1926).

Działalność architektoniczna po I wojnie światowej

Po zakończeniu I wojny światowej twórczość Franciszka Mączyńskiego zaczęła przybierać nowy kierunek, stopniowo odchodząc od secesji i historyzmu, w stronę nowoczesności. W jego wczesnych projektach powojennych można dostrzec wpływy monumentalnego klasycyzmu, a w latach 30. zarysowały się geometryczne formy oraz prostsze plany budynków.

Wśród jego znaczących realizacji wymienia się:

• Dom towarowy Bazar Polski w Krakowie – znany później jako Pałac Prasy (1920–21, realizowany wspólnie z Tadeuszem Stryjeńskim) – charakteryzujący się monumentalnymi, klasycznymi elewacjami w wyjątkowym porządku,
• Willa Wojciecha Weissa (1920–1922, także w kooperacji z Tadeuszem Stryjeńskim) – która wskazuje na nawiązania do klasycyzmu,
• Kamienica przy ulicy Mikołajskiej 6 w Krakowie (1922–1924),
• Kościół pw. Przemienienia Pańskiego w Brzeziu,
• Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Krakowie (1930), który wraz z klasztorem karmelitów bosych powstał przy ulicy Rakowickiej,
• Kościół i klasztor ojców Zgromadzenia Najświętszego Serca Jezusowego w Krakowie (1930–1931),
• Kościół w Straszęcinie (1930–1950),
• Kamienica na rogu ulic Krakowskiej i Malczewskiego w Tarnowie (1931),
• Kościół św. Kazimierza w Krakowie, znajdujący się na Grzegórzkach (1934–1941),
• Dom Roznerów przy ul. Focha 25 w Krakowie (1936–1937),
• Kościół w Solcu-Zdroju (1937–1939).

Poza tym, Mączyński był autorem wielu przebudów, takich jak m.in. renowacje wnętrz i oficyn w Drukarni Związkowej w Krakowie (1929–1942), kościoła Najświętszej Marii Panny w Krynicy (1932–1935), czy też kamienicy Woźniakowskich przy ul. Basztowej w Krakowie (1934).

Jako konserwator brał udział w pracach renowacyjnych w kościele Mariackim, kościele św. Floriana, a także przy renowacji krużganków w bazylice franciszkanów w Krakowie.

Odznaczenia

Franciszek Mączyński, wybitny Polak, otrzymał zaszczytne odznaczenia, które podkreślają jego znaczący wkład w życie społeczne i kulturowe kraju. Wśród nich wyróżnia się:

• krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 27 listopada 1929 roku,
• złoty Wawrzyn Akademicki, nadany 7 listopada 1936 roku.

---

Oceń: Franciszek Mączyński

---